राष्ट्र बैंकले गत बैशाख ११ गते गरेको सुझाव संकलन कार्यक्रममा उद्योग वाणिज्य महासंघका उपाध्यक्ष शेखर गोल्छाले स्प्रेड दर ३ प्रतिशतमा झार्न सुझाव दिए। स्प्रेड दर नघटाएसम्म ऋणको व्याज बैंकहरुले नघटाउनेमा उद्योगीहरु स्पष्ट छन्।
बैंकहरुले निक्षेपमा दिने अधिकतम व्याजदरमा भद्र सहमति भन्दै बिर्को लगाए पनि कर्जाको व्याजमा भने उच्चतम कुनै सीमा तोकिएको छैन।
निक्षेपको व्याजमा बिर्को लगाइँदा बैंकहरुको आधार व्याजदर घटेको छ। आधार दर घट्दा पनि बैंकहरुले अर्को बाटो अपनाउँदै प्रिमियम दर बढाए। जस कारण उद्योगीहरुले कर्जाको व्याजमा राहत नपाएको गुनासो गर्दै आएका छन्। बैंकहरुको बठ्याइँ बढेपछि व्यवसायीहरुले पछिल्लो समय स्प्रेड दर नै घटाउनुपर्ने सुझाव दिँदै आएका हुन्।
बैंकहरुले कर्जाको व्याजमा राहत नदिएको तथ्य उनीहरुकै वित्तीय विवरणले प्रष्ट पारेको छ। धेरैजसो बैंकको स्प्रेड दर नै बढेको छ।
राष्ट्र बैंकले नै स्प्रेड दर घटाउँदै लैजाने नीति लिएकोे पाइन्छ। ५ प्रतिशतको सीमा तोकिएको स्प्रेड दरलाई चैत मसान्तसम्म ४. ७५ मा ल्याएको हुनुपर्ने व्यवस्था गरियो। आगामी असार मसान्तसम्म साढे ४ प्रतिशतमा झार्न राष्ट्र बैंकले यसअघि नै निर्देशन जारी गरेको थियो।
तर बैंकहरुले भने स्प्रेड दर घटाउने नीतिविपरित बढाउँदै लगेका छन्। चैत मसान्तसम्मको वित्तीय विवरणअनुसार २८ बैंकहरुको औसत स्प्रेड दर ४. ४१ प्रतिशत पुगेको छ।
जवकि गत वर्षको यसै अवधिमा औसत दर ४. १२ थियो। निक्षेपकर्ताले पाउने औसत व्याजदर कम हुनु र बैंकहरुले ऋणीबाट लिने औसत व्याजको अन्तर बढ्दा स्प्रेड दर बढ्न जान्छ।
कतिपय बैंकले स्प्रेड दरको अधिकतम सीमा नै मिचिरहेका छन्। स्प्रेड रेटमा सीमा मिचिएको घटना पहिलो होइन, केही बैंकले बारम्बार दोहोर्याइरहेका छन्।
तेस्रो त्रैमासिक विवरणअनुसार कृषि विकास, नेपाल बैंक, एसिबिआई, एनआइसी एसिया तथा प्रभु बैंकले स्प्रेड दरमा सीमा मिचेका छन्। ती बैंकले ४. ७५ प्रतिशतको सीमाभित्र हुनुपर्ने स्प्रेड दर नघाएका छन्। कृषि विकास, स्टान्डर्ड चार्टड तथा एसबिआईले एक वर्षअघि पनि स्प्रेड दरको सीमा मिचेका थिए।
स्प्रेड रेट नघाउँदा पनि नियामक राष्ट्र बैंकले भने कारबाही गर्न सकेको छैन। बैंकका प्रवक्ता लक्ष्मी प्रपन्न निरौलाले कारबाही हुने दावी गर्छन्। ‘स्प्रेड दर नघाइसकेपछि कारबाही नहुने कुरै हुँदैन, ऐनमा जे जे कारबाहीका व्यवस्था छन् त्यो हुन्छ’ उनले भने।
ऐनमा तोकिएको कारबाही व्यवस्थाअनुसार स्प्रेड दर नाघेका बैंकहरुले नगद लाभांश प्रदान गर्न पाउँदैनन्। तर यही कारणले कुनै पनि बैंकको लाभांश वितरण रोकिएको छैन। गत आर्थिक वर्षको नाफाबाट सबैले राष्ट्र बैंकबाट स्वीकृति लिएरै लाभांश वितरण गरिसके।
त्यस्तै स्प्रेड दर नघाउनेलाई बैंक नपुगेका स्थानीय तहबाहेक अन्यमा शाखा खोल्न रोक लगाउने, भूकम्प पीडितलाई दिनेबाहेक अन्य पुर्नकर्जाको सुविधामा रोक लगाउनेजस्ता कारबाही तोकिएको छ। कारबाही नहुनुले राष्ट्र बैंकका उच्च अधिकारीको नियतमाथि पनि शंका बढाएको छ।
बैंकहरुले वित्तीय विवरणमा पटक पटक स्प्रेड दर नघाउँदा पनि कारबाही नहुनुले नियामकको क्षमता नै कमजोर देखिएको पूर्व गभर्नर दिपेन्द्रबहादुर क्षेत्री बताउँछन्।
‘कारबाही नहुनुले कतै मिलेमतो नै भएको छ कि भन्ने शंका बढाएको छ’ उनले भने ‘स्प्रेड रेटमा मात्रै होइन, यसअघि कतिपय बैंकको सिसिडी रेसियो पनि नाघेका कुरा आए, तर कारबाही भएन।’
स्प्रेड दर थोरैले बढ्दा नाफामा स्वभाविक रुपमा टेवा पुग्ने एक बैंकका प्रमुख कार्यकारीले बताए। ‘स्प्रेड दर बढ्दा स्वभाविक नाफा बढ्छ, तर नाफाका लागि परिधी नाघ्नु गलत हो’ उनले भने।
कतिपयले भने खुल्ला बजारमा स्प्रेड दर तोकिनु नै गलत रहेको व्याख्या गर्दै आएका छन्। ‘आफ्नै संयन्त्रमा बजार चल्न नदिने परिपाटीले स्प्रेड रेटसहित केही कुरा अनियन्त्रित पनि भएको छ’ राष्ट्र बैंकका पूर्व कार्यकारी निर्देशक गोपाल भट्टले भने।
खुल्ला बजारमा बन्देजहरु लगाउनुभन्दा पनि प्रतिस्पर्धाको वातावरण बनाउनुपर्ने भट्टको सुझाव छ। ‘प्रतिस्पर्धी बजारमा स्प्रेड दर आफै नियन्त्रित हुन्छ, तर पछिल्लो समय धेरै कुरामा बन्देज लगाइँदै गएको छ, जुन राम्रो होइन।’
अर्कोतर्फ स्प्रेड दरको गणना विधि पनि वैज्ञानिक नहुँदा समस्या आएको उनले बताए। ‘बैंकहरुले ट्रेजरी बिल तथा अन्य सरकारी सुरक्षणपत्रमा गरेको लगानीवापतको आम्दानीलाई स्प्रेड दरमा गणना गर्ने लगायतका विषयमा कमजोरीहरु देखिन्छ’ उनले भने।
बैंक | स्प्रेड दर (चैत २०७५) | स्प्रेड दर (चैत २०७४) |
नविल | ४. ६३% | ४. ८९% |
इन्भेष्टमेन्ट | ४. २४ | ४. २८ |
राष्ट्रिय वाणिज्य | ४. ७० | ४. ९५ |
कृषि विकास | ५. २० | ५. ६१ |
नेपाल | ५. ५० | ४. ९९ |
एनआइसी | ४. ९६ | ४. ७७ |
एभरेष्ट | ४. ६९ | ४. ७५ |
स्टान्डर्ड चार्टड | ४. ७५ | ५. २३ |
ग्लोबल आइएमई | ४. ६३ | २. ९८ |
एसबिआई | ४. ८० | ५. २४ |
हिमालयन | ४. ५० | ४. ५५ |
सिद्धार्थ | ४. १५ | ३. ६८ |
एनएमबि | ४. ३३ | ३. १६ |
प्राइम कमर्सियल | ३. ७१ | ४. २८ |
सानिमा | ४. ६४ | ४. ०५ |
सिटिजन्स | ३. ६४ | ३. ७४ |
नेपाल बंगलादेश | ४. ७१ | ३. ५९ |
सनराइज | ४. ३७ | ४. ०५ |
लक्ष्मी | ४. १९ | ३. ६१ |
माछापुच्छ्रे | ४. ५७ | ४. २३ |
बैंक अफ काठमाण्डु | ४. २८ | ४. ०४ |
प्रभु | ४. ८८ | ४. ४१ |
मेगा | ४. ७३ | ४. ४८ |
जनता | ४. ६९ | ३. ६७ |
कुमारी | ३. ६१ | ३. २० |
सेन्चुरी | ३. ९६ | ३. ६३ |
सिभिल | ३. ३८ | २. ४१ |
एनसिसी | ३. १७ | ३. १४ |
यो पनि हेर्नुहोस्
२८ बैंकको नाफा २० प्रतिशतले बढ्यो, कुन बैंकको कति ?
