तपाईँ अन्तिम पटक के को लागि बैंक जानु भएको थियो सम्झना छ ? त्यति बेलात पाई कति समय बैंकमालाइन बस्नु भयो ? बैंकमाकति ठाउँमा हस्ताक्षर गर्नुभयो, कति ठाउँमा ल्याप्चे लगाउनु भयो ? कि हिजोआज बैंक नै जान छोड्नुभयो ?
पछिल्लो समय प्रविधिमाभएको विकास सँगै मानिसहरु बैंकको प्रयोग गर्ने शैलि पनि परिवर्तन गरेका छन् । अब मानिसहरु विस्तारै बैंकको प्रयोग गर्न बैंकको ढोकासम्मधाउन छोडेका छन् ।कुनै समय थियो, जतिबेला बैंकको प्रयोग गर्न मानिसहरु आफ्नो जिल्ला सदरमुकामपुग्नु पथ्र्यो । पैसा जम्मागर्न वानिकाल्नलामो लाइन बस्नु पथ्र्याे । त्यतिनै बेलामानिसहरुमा बैंक प्रतिको विश्वासत्यति धेरै बलियो पनिथिएन । थोरै बैंकले सिमितप्रयोजनको लागिमात्रै बैंकिङ सेवादिन्थे ।
तर, अहिले बैंकहरु प्रसस्त छन् र बजारमा बैंकहरुको प्रतिस्पर्धा पनि उस्तै छ । यस्तो अवस्थामा बैंकको क्षेत्र पनिविस्तार हुदै गएको छ । सामाजिक सुरक्षाको भत्तालिनहोस् वातलवलिन बंैक नै प्रयोग गर्नु बाध्यता छ । अहिले हरेक मानिसको जीवनशैलीकुनै न कुनै रुपमाबैंकसँगजोडिएको छ । बैंकले समाजका गैर आर्थिक कृयाकलापलाई आर्थिक पनिबनाइदिएको छ । यसले मानिसकालागि बैंक अपरिहार्य बनाइदिएको छ ।
विश्व परिवेश सँगै नेपालमापनिबैंकिङ्गक्षेत्रले उत्साहजनकप्रगतिगरिरहेको देखिन्छ । बैंकको प्रगति बैंकहरुको सेवा क्षेत्र विस्तार तथाग्रहाकको सेवामाल्याएको परिवर्तनलेपनिहो । नेपालमापनिविश्व स्तरीय सेवा सुविधा बैंकले दिइरहेको छ । यसले मानिसको जीवन शैंलीपनि फेरिएको छ ।
प्रविधिको विकासले बैंकिङ क्षेत्रको प्रयोगमाव्यापक परिवर्तन ल्याएको छ । अहिले क्यास पैसा नबोकीकार्ड मार्फत करोडौको कारोबार गर्न सकिन्छ । एक अर्काका पैसा आदानप्रदानगर्न सकिन्छ । सामानकिन्न सकिन्छ, बेच्न सकिन्छ, बैंकको कर्जा लिनवातिर्न बैंकसम्मपुग्नु पनि पर्दैन, अनलाईन प्रविधिबाट अहिले घरमै बसेर धेरै बैंकिङ कारोबार गर्न सकिन्छ । यसलाई पछिल्लो समय बैंकरहरुले नयाँनामदिएका छन्, ‘लाइफस्टाइल बैंकिङ ।’अर्थात् डिजिटल प्रविधीलाई आफ्नो सेवाप्रवाहमाएकिकरण गरेर बैंकिङ्ग सेवा सुबिधाप्रदान गरी ग्राहकको जीवनयापनलाई सहज गराउने प्रक्रियानै लाइफस्टाइल बैंकिङ हो ।
विश्वभरि विस्तार भइरहेको लाइफस्टाइल बैंकिङ नेपालमाभने अझै पुर्ण रुपमालागु भइसकेकोभने छैन । नेपालमा बैंकमाप्रयोग भएको प्रविधिले गर्दा मानिसहरुको जीवनशैलीमात्यतिधेरै परिवर्तन ल्याएको छैन । तर, जीवन शैली फेरिने क्रमभने सुरु भएको छ । एनआइसी बैंकका सहायककार्यकारी अधिकृत सन्तोष कुमार राठी भन्छन्, ‘मोबाइलप्रविधिको विकासले मानिसलाई हरेक बस्तु घरमै बसेर इन्टरनेटद्वारा उपयोगगर्ने बानी बसेको छ । मार्केटको यो ट्रेन्डिङ्ग परिपाटीलाई बुझेर बैंकले आफुलाई समयानुरुप परिमार्जन गर्न सक्नु पर्छ, हामीपनियसको प्रयोग बढाइरहेका छौं ।’ राठी अन्तर्राष्ट्रिय रुपमाविकास भइरहेको लाइफस्टाइल बैंकिङको प्रयोग आफुहरुले पनि बढाउदै लगेको बताउछन् ।
जीवनको हरेक आर्थिक गतिविधिमा बैंकिङ्गको भुमिका रहन्छभन्ने मान्यता राख्ने तर बैंकिङ्गपहुँचको लागिआजको युगमापनि बैंकनै धाईराख्नु पर्ने बाध्यकारी अवस्था रहेको भन्दै उनी थप्छन, ‘त्यसैले बैंक यो अवस्थालाई टुटाएर हातहातमा बैंकदिन सक्नुपर्छ जसले ग्राहकको जीवन सहजहोस् ।’
उनी बैंकको सेवालाई ग्राहककै हात सम्मपु¥याउने मात्रनभएर हरेक व्यक्तिलाई आफ्नो सम्पतिको आफै म्यानेजर बन्नतपÞर्mपनिप्रविधिले अभिप्रेरित गर्ने बताउछन् । मनिसले आफ्नो सम्पति बैंकले कसरि म्यानेज गरिरहेको छ भन्ने कुरालाई नजिक बाट नियाल्न सक्छन र आफुले चाहे अनुरुपको सम्पतिव्यवस्थापनगर्न बैंकलाई निर्देशनदिन सक्छन् भन्ने मान्यता लाइफस्टाइल बैंकिङमागरिन्छ ।
लाइफस्टाइल बैकिङ नै किनभन्ने प्रश्नको जवाफमासन्तोष कुमार राठी भन्छन, ‘डिजिटल भुक्तानी सेवाहरू प्रायःबिजुली, पानीबिलभुक्तानी;मोबाइल टप–अपः एयरलाइन टिकटिंगः चलचित्र टिकटःकोष स्थानान्तर लगायतविभिन्नआर्थिक क्रियाकलापको लागिप्रयोग गरिन्छ। अनलाइन डिजिटल भुक्तान सेवाले मानिसहरूको जीवनलाई सहजबनाएको छ किनकिबिलहरू तिर्नको लागिव्यक्तिले घण्टौं सम्मलाइनमाबसिराख्नुपर्दैन। तपाईं आफ्नो मोबाइलब्यालेन्स रिचार्ज गर्न र तपाईंको मनपर्ने चलचित्रको टिकट खरीदगर्न घरमै बसेर मोबाईलमाकेवल एक ट्यापगरे पुग्छ ।’
नयाँबानेश्वरका अनशनपन्थी केहीवर्ष अघि सम्मबिधुतमहशुलतिर्न पुरानो बानेश्वर स्थीत नेपालबिधुतप्राधिकरणको कार्यलय धाउँदथे र घण्टौं लाईनमा बसेर आफनो भुत्तानीगर्थे । यसले उनको समय बर्बाद भएको बताउँदै पन्थी भन्छन्, ‘अहिले अवस्था फेरिएको छ । म आजकल घरमै बसेर आफ्नो मोबाईल बैंकद्धारा हरेक किसिमको भुत्तानीगर्ने गर्छु । महशुलभुत्तानीमात्रहोइन, आजकल त हरेक किसिमको बैंकिङ्ग सुविधा जस्तै खाताखोल्ने, रकमान्तर गर्ने, बैंक स्टेटमेन्ट हेर्ने पनि घरमै बसेर गर्र्न सकिन्छ ।’
‘अंततोगत्व बैंकमाजम्मा गरेको रकमव्यक्तिकै हो र उनीहरुलाई नै आफ्नो रकमकसरि व्यवस्थापनगर्ने भन्ने हक रहन्छ। बैँक त व्यक्तिको सम्पतिलाई उनीहरुले चाहे अनुरुपव्यवस्थागरिदिने एक माध्यम न हो,’ राठीभन्छन ।
व्यक्तिलाई आफै ब्याङकरबन्नसशक्तिकरण गर्दछ र मानिसलाई आफुले चाहे अनुरुपजुन ठाउँबाट पनिवित्तीय निर्णय लिनतपÞर्m प्रोत्साहनगर्ने लाइफस्टाइल बैंकिङको उदेश्य हुन्छ ।
अब बैंक रकमलिएर ब्याजदिने र ग्रहकलाई ब्याजमा ऋण दिने कार्यमामात्रसिमितनभएर तपाइको किनमेल, घुमघाम, इन्सुरेन्स, रकम सम्प्रेषण, रकमव्यवस्थापनतपÞर्m पनिउन्मुखहुनजरुरि रहेको देखिन्छ । ग्राहकको खर्च गर्ने बानी, बचत ढाँचा, ग्राहकको वित्तीयआनीबानीसम्बन्धीविस्तृत बजार अनुसन्धानको माध्यमबाट बैंकिङ्गनियमहरुलाई आमजनताको दैनिकजीवनशैलीमामिलाउनबैंकिङ प्रविधिमापरिवर्तन गर्नुपर्ने बैंकहरु बताउछन् ।
जीवनशैली बैंकिङ्गलाई सफलबनाउन बैंकहरुले आफ्नो ध्यानउत्पादकउत्पति बाट ग्राहकको उत्पत्तिमा केन्द्रित गरेका छन् । अर्थात् ग्राहकलाई वित्तीय लेनदेन गर्न बैंकमाबोलाउनुको साटो ग्राहकले लेनदेन गर्ने बिन्दु सम्मपुग्न जरुरी छ भन्ने कुरा बुझरबैंकले सफलतापूर्वक ग्राहक मैत्रीउत्पादनहरू ल्यायो जुननिर्वाधरुपमाग्राहकको जीवन संग इम्बेड हुन सक्छ।
एनआइसी बैंकका सहायककार्यकारी अधिकृत राठी भन्छन, ‘पहिले मानिसहरु कोष स्थानान्तरण, एटीएम, चेक बुकको संग्रहलगायतकायावत कुराकालागि बैंक धाउनु पर्दथ्यो तर अहिले बैंकले आफ्नाग्राहकहरुमाउनीहरूको हातमा (मोबाइल बैंक) र वेबमा (आइ–टच) बैंकिङ्गमार्फत सम्पर्क पु¥याएको छ ।’
ग्राहकले घरमै बसेर खाताखोल्न सक्ने, बैंक स्टेट्मेन्ट हेर्न सक्ने र मिसकलदिएर आफ्नो बैंकिङ्गजानकारी लिन सक्ने रभाइबर जस्ता अन्यमोबाइल एपबाट समेत आफ्नो रकम को अवस्थाबारे बुझ्न सक्ने व्यवस्थापनि सुरु भएको छ ।
एनआइसीएसियाले बैंकिङ प्रणलीलाई नयाँउचाई दिनतथा बैंकलाई जनतामुखीबनाउन ‘सोच बदलौ’ को नारा सहितआफ्नो डिजिटल च्यानललाई सुद्रिढ गराउने योजना अगाडी सारेको राठीले बताए । ‘यो योजनाको कार्यान्वयन सँगै बैंकले नेपालमा डिजिटल बैंकिङ्गको पूर्ण कार्यान्वयन, क्यास रहितआर्थिक गतिबिधिले पूर्णता र हात–हातमा बैंकको अवधाराणा लाई सुनिश्चितगर्ने बताउँछ,’ उनले भने, ‘हामीले लाइफस्टाइल बैंकिङ सुरु गरेका छौं ।’
एनआइसी बैंकले क्युआर कोर्ड पेमेन्ट सिस्टम बाट विशिष्ट किसिमको अनलाईन पेमेन्ट प्रविधिल्याएको र त्यसले सिधै मानिसहर पसलमाक्युआर कोर्ड स्क्यान गरेरसमानखरिद गर्न सकिने पनिलाइफ स्टाइल बैंकिङकै पाटो हो । यसले क्यासलेस कारोबारलाई बढवा दिएको छ । अब क्यासविनानै कारोबार गर्न सकिने भएको छ ।
राठी भन्छन्, ‘एनआइसीएसिया बैंकिंगको भविष्यग्राहकको अनुभूति सम्वर्धन र लाइफस्टाइल बैंकिङ्गतपÞर्m उन्मुखछ। त्येसैलै बैंकले ग्राहकको सम्पतिव्यवस्थापनमात्रभन्दामाथि उठेर ग्राहकको वित्तीयइकोसिस्टमको पालकबन्न जरुरी छ।’
पछिल्लो समय आक्रामक बैंकिङ गरिरहेको एनआइसीएसिया बैंकले लाइफस्टाइल बैंकिङलाई पनिआत्मसाथ गरेको छ । यसले गर्दा अब विस्तारै बैंक जानुपर्ने, लाइन बस्नु पर्ने र ल्याप्चे लगाएर गर्नुपर्ने काम घरैमा बसेर गर्न सकिन्छ । प्रविधिको प्रयोगले बैंकिङ कारोबारमा सहजताल्याएको छ, अर्थात् मानिसहरुको बैंक प्रयोग गर्ने जीवनशैलि फेरिएको छ ।
